Girişimsel radyolojideki karmaşık terminolojiden kafanız karıştı mı hiç? "Doz" terimi, soğurulan dozu, etkin dozu veya tepe cilt dozunu mu ifade ediyor? Hastalar veya aileleri radyasyon riskleri hakkında soru sorduğunda, nasıl net ve doğru cevaplar verebilirsiniz? Bu makale, girişimsel radyoloji güvenliğindeki temel kavramlara hızlı bir başvuru kılavuzu görevi görerek, daha etkili iletişim kurmanıza ve hasta güvenliğini sağlamanıza yardımcı olur; sonuçta hem tıp uzmanları hem de hastalar için kazan-kazan durumu elde edilir.
Girişimsel radyoloji uzmanları için, bu temel terimleri anlamak sadece dozu optimize etmek için değil, aynı zamanda hasta ve meslektaşlarıyla sağlığı korumak için açık bir şekilde iletişim kurmak için de esastır.
Temel Terminoloji Açıklaması
1. Kerma: Enerji Salınımını Ölçmek
Kerma, "Maddede Salınan Kinetik Enerji"nin kısaltmasıdır ve bir X-ışını demeti tarafından belirli bir hacimdeki belirli bir malzemede (hava veya yumuşak doku gibi) salınan enerjiyi ifade eder. Basitçe söylemek gerekirse, X-ışınlarının maddeyle etkileşime girdiğinde ürettiği enerjiyi ölçer. Dokuda, kerma sayısal olarak soğurulan doza eşdeğerdir. Ölçü birimi gray (Gy)'dir, burada 1 Gy, kilogram başına soğurulan 1 joule enerjiye eşittir.
Havadaki kermanın, soğurulan dozdan biraz daha yüksek olduğunu unutmayın, çünkü salınan enerjinin bir kısmı, yerel doza katkısını azaltarak elektron kinetik enerjisi olarak test hacminden kaçar.
2. Hava Kerması: Işın Şiddetini Nicelleştirmek
Hava kerması, genellikle miligray (mGy) cinsinden rapor edilen, küçük bir hava hacminde ölçülen kermadır. Girişimsel cihazlar genellikle hava kermasını, kerma-alan çarpımı (KAP) ile birlikte rapor eder. Hava kerması, eski birim olan röntgen (R)'in yerini alarak, X-ışını demetinin yoğunluğunu tanımlar. Bir hastanın cildine düşen radyasyon miktarı artık, geri saçılma etkilerini ortadan kaldırmak için hasta olmadan ölçülen bir hava kerma değeri olarak ifade edilir. Entegre KAP/hava kerma ölçer, genellikle girişimsel referans noktası (IRP) olarak adlandırılan, belirtilen bir uzamsal noktada değerleri rapor eder. Makineler tarafından rapor edilen hava kerma değerlerinin, ışın yeniden konumlandırmayı veya tablo zayıflamasını hesaba katmadığını ve genellikle hastanın cildindeki giriş hava kermasını (EAK) aşırı tahmin ettiğini unutmayın.
3. Soğurulan Doz: Biyolojik Etkilerin Anahtarı
Soğurulan doz, iyonlaştırıcı radyasyon nedeniyle belirli bir noktada, bir malzemenin birim kütlesi başına soğurulan enerjidir. Biyolojik etkileri değerlendirmek için kritik bir parametredir ve aynı zamanda gray (Gy) cinsinden ölçülür. Ancak, soğurulan doz, radyasyon türünü veya maruz kalan dokuların radyosensitivitesini hesaba katmaz. Ek olarak, bir nokta ölçümüdür; yerelleştirilmiş enerjiyi yansıtan sıcaklık gibi düşünün. Girişimsel prosedürlerde, soğurulan doz değerleri, ışın yeniden konumlandırma, X-ışını kaynağından uzaklık ve tüp voltajını ve akımını etkileyen hasta kalınlığındaki değişiklikler gibi faktörler nedeniyle dokularda değişiklik gösterir.
4. Eşdeğer Doz: Radyasyon Türüne Göre Ayarlama
Farklı radyasyon türleri (örneğin, X-ışınları, protonlar, nötronlar, alfa parçacıkları), soğurulan doz birimi başına değişen derecelerde biyolojik hasara neden olur. Bunu ele almak için, radyasyon türüne dayalı bir ağırlıklandırma faktörü uygulanır. Tanım gereği, X-ışınlarının ağırlıklandırma faktörü 1'dir. X-ışınları dokuda yüksek enerjili elektronlar salarak biyolojik hasara neden olduğundan, elektronların da radyasyon ağırlıklandırma faktörü 1'dir. Ölçü birimi, etkin dozla aynı olan sievert (Sv)'dir.
5. Etkin Doz (ED): Genel Riski Değerlendirmek
Dokular, radyasyona karşı duyarlılıkları açısından farklılık gösterir. Örneğin, meme, kemik iliği ve kolon, kemik yüzeyleri, beyin ve ciltten daha duyarlıdır. Bunu hesaba katmak için, doku ağırlıklandırma faktörleri oluşturulmuştur. Matematiksel olarak, etkin doz (ED), ışınlanan dokulara uygulanan eşdeğer dozların, ilgili doku ağırlıklandırma faktörleriyle çarpımının toplamıdır. Birim Sv'dir. X-ışınları için, 1 Gy'lik tek tip bir tüm vücut soğurulan dozu, tanım gereği 1 Sv'lik bir ED ile sonuçlanacaktır.
ED'yi, çeşitli iyonlaştırıcı radyasyon prosedürlerinin göreceli stokastik risklerinin karşılaştırılmasına izin veren, sievert cinsinden bir "para birimi" olarak düşünün. Önemli olarak, doku ağırlıklandırma faktörleri, yaş ve cinsiyet için popülasyon ortalamalarına dayanır ve bireysel riskte önemli değişkenlik yaratır. Diğer bireysel risk faktörleri tam olarak anlaşılmamıştır, bu nedenle ED, bireysel riski belirlemek için geriye dönük olarak kullanılmamalıdır.
6. Giriş Cilt Dozu (ESD): Cilt Soğurumunu Tahmin Etmek
Giriş cilt dozu (ESD), cilt tarafından soğurulan dozdur. Bu değerin doğru bir şekilde raporlanması genellikle zordur, ancak EAK biliniyorsa tahmin edilebilir. Daha fazla doğruluk için, EAK, bileşimsel farklılıklar nedeniyle hava ve yumuşak doku arasındaki enerji soğurumundaki ince farklılıkları hesaba katan bir faktörle çarpılmalıdır. Girişimsel makinelerde kullanılan ışın enerjileri için bu faktör yaklaşık 1,07'dir. Daha önemli bir sorun, hastada üretilen ve cilt dozunu 1,3 ila 1,4 faktörü kadar artıran önemli geri saçılmadır. Uygulamada, geri saçılma faktörleri genellikle cihaz tarafından rapor edilen referans değerlerden çıkarılır.
7. Tepe Cilt Dozu (PSD): Maksimum Maruziyeti Ölçmek
Tepe cilt dozu (PSD), cildin en ağır ışınlanan yerel alanındaki en yüksek ESD'dir. Tipik olarak, bu, bir prosedür sırasında birincil ışına en uzun süre maruz kalan cilt bölgesidir. PSD'yi ölçmek zordur çünkü film veya termolüminesans dedektörlerini doğrudan hastaya yerleştirmek pratik değildir ve PSD'yi tahmin edebilen anjiyografi cihazları henüz yaygın olarak mevcut değildir.
Doz Değerlendirmesi için Temel Ölçümler
1. Floroskopi Süresi: Sınırlı Bir Referans
Floroskopi süresi, bir prosedür sırasında floroskopi kullanımının toplam süresidir. Dozu veya riski tahmin etmek için en az kullanışlı ölçümdür, çünkü floroskopi kare hızı, kolimasyon, geometri, ışın yoğunluğu veya florografik görüntülemeyi (örneğin, "nokta" görüntüleri ve dijital çıkarma anjiyografisi) hesaba katmaz.
2. Kerma-Alan Çarpımı (KAP): Toplam Radyasyon Ölçümü
KAP, doz-alan çarpımı (DAP) olarak da adlandırılır, ışın yoğunluğunun (hava kerması) ve ışın alanının çarpımıdır. Hastaya verilen toplam radyasyonu ölçmek için uygun bir yöntemdir. KAP, stokastik riski değerlendirmek için en alakalı ölçümdür, ancak cilt reaksiyonlarının olasılığını göstermez. Son yayınlar KAP'ı kısaltabilir
P
KA
.
KAP, radyasyon kaynağına yakın konumlandırılmış bir KAP ölçer kullanılarak ölçülür. Ölçer, ışının tamamını yakalamak için ışından biraz daha büyüktür. KAP, gray-santimetre kare (Gy·cm²) cinsinden ölçülür, ancak µGy·m² gibi varyantlarda rapor edilebilir. Yaygın birimler için dönüşüm tabloları mevcuttur. Operatörler, KAP'ın nasıl rapor edildiğini görmek için ekipmanlarını kontrol etmeli ve literatürde yaygın olarak kullanıldığı için bunu Gy·cm²'ye dönüştürmeye aşina olmalıdır.
Özellikle, KAP, X-ışını ışın yolu boyunca değişmez, çünkü hava kerması ters kare yasasıyla azalırken, ışın alanı kaynaktan uzaklıkla orantılı olarak artar. Bu nedenle, ışının başlangıcındaki KAP, hastaya girmeden hemen önceki KAP'a eşittir.
Eşik doz, belirli bir belirleyici yaralanmanın meydana gelebileceği en küçük dozdur. Biyolojik farklılıklar nedeniyle, bu eşik bireyler ve doku türleri arasında farklılık gösterir. Belirgin eşikler arasında, geçici cilt eritemi için 2 Gy (2.000 mGy) ve hasta takibi için önerilen K
a,r
): Cilt Dozunun Kaba Tahmini
Eşik doz, belirli bir belirleyici yaralanmanın meydana gelebileceği en küçük dozdur. Biyolojik farklılıklar nedeniyle, bu eşik bireyler ve doku türleri arasında farklılık gösterir. Belirgin eşikler arasında, geçici cilt eritemi için 2 Gy (2.000 mGy) ve hasta takibi için önerilen K
a,r
Eşik doz, belirli bir belirleyici yaralanmanın meydana gelebileceği en küçük dozdur. Biyolojik farklılıklar nedeniyle, bu eşik bireyler ve doku türleri arasında farklılık gösterir. Belirgin eşikler arasında, geçici cilt eritemi için 2 Gy (2.000 mGy) ve hasta takibi için önerilen K
a,r
Eşik doz, belirli bir belirleyici yaralanmanın meydana gelebileceği en küçük dozdur. Biyolojik farklılıklar nedeniyle, bu eşik bireyler ve doku türleri arasında farklılık gösterir. Belirgin eşikler arasında, geçici cilt eritemi için 2 Gy (2.000 mGy) ve hasta takibi için önerilen K
a,r
kümülatif doz ve referans nokta hava kerması olarak da adlandırılır.
4. Girişimsel Referans Noktası (IRP): Standartlaştırılmış Raporlama Konumu
Eşik doz, belirli bir belirleyici yaralanmanın meydana gelebileceği en küçük dozdur. Biyolojik farklılıklar nedeniyle, bu eşik bireyler ve doku türleri arasında farklılık gösterir. Belirgin eşikler arasında, geçici cilt eritemi için 2 Gy (2.000 mGy) ve hasta takibi için önerilen K
a,r
'nin rapor edildiği yer burasıdır. Hasta boyutundaki, operatör yüksekliğindeki ve C-kol açılarındaki değişkenlik nedeniyle, IRP her zaman cilt yüzeyiyle tam olarak hizalanmaz. Önemli olarak, IRP'ye hiçbir ölçer yerleştirilmez. Bunun yerine, hava kerması, ışının merkezinde kaynağa yakın ölçülür ve IRP değeri, ters kare yasası kullanılarak hesaplanır ve görüntülenir.
Risk Değerlendirmesi: Belirleyici ve Stokastik Etkiler
1. Belirleyici Etkiler: Eşik Bağımlı Hasar
Belirleyici etkiler, yalnızca belirli bir eşiğin üzerinde meydana gelen radyasyonun zararlı sonuçlarıdır. Aşıldığında, hasarın şiddeti dozla artar. Güneş yanığı, cilt yaralanması ve saç dökülmesi klasik örnekler olmak üzere uygun bir analojidir. Daha yüksek dozlar daha şiddetli cilt hasarına yol açar.
2. Stokastik Etkiler: Şiddet Artışı Olmadan Olasılık
Stokastik etkiler, daha yüksek dozlarla daha olası hale gelir, ancak şiddetleri artmaz. Kanser ve genetik etkiler doğası gereği stokastiktir. Başka bir deyişle, kanser olasılığı dozla artar, ancak kanserin şiddeti artmaz. Bu, çok düşük dozların bile bir miktar risk taşıdığı varsayımına dayanır; bu, rakip teorilerin meydan okuduğu tartışmalı "doğrusal eşik altı modeli" tarafından kapsüllenir.
|
Terimler Sözlüğü
|
Terim
|
|
Tanım
|
Kerma
|
|
Maddede salınan kinetik enerji
|
Hava Kerması
|
|
Işınlanmış havada ölçülen kerma
|
Soğurulan Doz
|
|
Belirli bir noktada ışınlanmış malzemenin birim kütlesi başına soğurulan enerji
|
Giriş Cilt Dozu
|
|
Cilt tarafından soğurulan doz
|
Tepe Cilt Dozu
|
|
Maksimum giriş cilt dozu
|
Kerma-Alan Çarpımı
|
|
Hava kerması ve ışın alanının çarpımı; hastaya verilen toplam radyasyonu ölçer
|
Referans Hava Kerması
|
Girişimsel referans noktasında ölçülen hava kerması
Ek Temel Terimler
1. Kaynak-Cilt Mesafesi (SSD): Doz İçin Kritik
Radyasyon kaynağından hastanın cildine olan mesafe olan SSD, kısmen tablo yüksekliğini etkileyebilen operatör yüksekliğine bağlıdır. Ters kare yasası nedeniyle, bu mesafedeki küçük değişiklikler hasta dozunu önemli ölçüde etkiler. Tablo yüksekliğini biraz yükseltmek, hasta dozunu belirgin bir şekilde azaltabilir.
2. Kaynak-Görüntü Mesafesi (SID): Doz Geometrisini Optimize Etme
SID, radyasyon kaynağından görüntü alıcısına (örneğin, düz panel dedektör) olan mesafedir. Genel olarak, alıcıyı hastaya yaklaştırmak ("hava boşluğunu" ve SID'yi azaltmak) hasta dozunu düşürür.
3. Saçılma: Personel Maruziyetinin Birincil Kaynağı
Hastada üretilen saçılma radyasyonu, personel maruziyetinin ana kaynağıdır. Genel bir kural, ışın giriş noktasından 1 metre mesafedeki saçılma maruziyetinin, giriş maruziyetinin yaklaşık %0,1'i olduğudur.
4. Kurşun Eşdeğeri Kalınlık: Etkili Radyasyon Koruması
Radyasyon koruma malzemeleri, gelen radyasyonun çoğunu zayıflatmak için tasarlanmıştır. Etkinlikleri, kurşun eşdeğeri kalınlık cinsinden ifade edilir; eşdeğer zayıflamayı sağlayacak kurşunun kalınlığı. Standart koruma 0,5 mm kurşun eşdeğeridir, ancak benzer zayıflamaya sahip daha hafif malzemeler mevcuttur.
5. Eşik Doz: Belirleyici Yaralanma İçin Minimum
Eşik doz, belirli bir belirleyici yaralanmanın meydana gelebileceği en küçük dozdur. Biyolojik farklılıklar nedeniyle, bu eşik bireyler ve doku türleri arasında farklılık gösterir. Belirgin eşikler arasında, geçici cilt eritemi için 2 Gy (2.000 mGy) ve hasta takibi için önerilen K
a,r
Mesajınız 20-3.000 karakter arasında olmalıdır!
